آمبولی ریه (PE) ، انسداد شریان ریه یا یکی از انشعابات آن توسط ترومبوز می باشد که منشاء لخته از سیاهرگها یا سمت راست قلب است. غالبا PE در نتیجه ی لخته ی خون یا ترومبوز ایجاد می شود. هر چند، انواع دیگر آمبولی نیز وجود دارند؛

• هوا
• چربی
• مایع آمنیوتیک
• سپتیک (ناشی از ترومبوز باکتریایی

تخمین زده می شود که سالانه بیش از نیم میلیون نفر دچار آمبولی ریه می شوند و بیش از 50000 نفر بر اثر این اختلال می میرند. PE اختلال شایعی است و اغلب همراه با صدمات ، جراحی ها (ارتوپدی ، جراحی های بزرگ شکمی ، لگنی و ژنیکولوژی) ، حاملگی ، نارسایی احتقانی قلب ، سن بالای 50 سال ، اختلال انعقادی و بی حرکتی های طولانی مدت می باشد . حتی گاهی در افراد سالم نیز دیده می شود.

پاتوفیزیولوژی

در اکثر موارد ، PE به علت لخته خون یا ترومبوز ایجاد می شود ، ولی سایر انواع آن شامل موارد زیر می باشد :

• آمبولی هوا

• چربی

• مایع آمنیوتیک

• عفونی (ناشی از تهاجم باکتری به لخته)

همچنین ممکن است ترومبوز در وریدهای عمقی پاها یا سایر قسمت ها نظیر وریدهای لگن در دهلیز راست قلب ایجاد شود. ترومبوز وریدی ممکن است از کاهش جریان خون (استاز) ، ثانویه به صدمه ی جریان عروق (بخصوص لایه آندوتلیال) ، یا تغییرات در مکانیسم انعقاد خون ایجاد شود . فیبریلاسیون دهلیزی باعث حرکت لخته به جریان خون عروق پولمونار می شود.

وقتی که لخته ی خون به طور نسبی یا کامل باعث انسداد شریان ریوی یا انشعابات آن شود ، فضای مرده ی آلوئولی افزایش می یابد . در این نواحی با وجود تهویه ی کافی ، جریان خون کافی کم است یا وجود ندارد. بنابراین تبادل گازی در این نواحی مختل شده یا انجام نمی شود . به علاوه ، مواد مختلفی از لخته و نواحی اطراف آزاد می شوند که باعث تنگی عروق و برونشها می گردند . این وضعیت باعث افزایش مقاومت عروقی ریه می گردد. این واکنش تعادل تهویه - پرفیوژن را برهم می زند.

در نتیجه ی این اختلالات همودینامیکی ، مقاومت عروق خونی ریه افزایش یافته و بستر عروق ریه کاهش می یابد. نتیجه ی این تغییرات ، افزایش فشار خون عروق ریه و بالطبع ، افزایش کار بطن راست برای حفظ جریان خون ریوی می باشند . وقتی کار بطن راست افزایش یابد ، نارسایی بطن راست به وجود آمده که منجر به کاهش برون ده قلب و به دنبال آن کاهش فشار خون سیستمیک و ایجاد شوک می شود.

تظاهرات بالینی

علایم آمبولی ریه (PE) به اندازه ی ترومبوز و ناحیه ای از شریان ریوی که توسط ترومبوز مسدود شده است ، بستگی دارد. این علایم ممکن است غیر اختصاصی باشند.

• شایع ترین علامت ، تنگی نفس است

• تاکی پنه (افزایش تعداد تنفس) نیز شایع می باشد.

• مدت و شدت تنگی نفس به وسعت آمبولی بستگی دارد.

سایر علایم شامل :

• تب

• تاکیکاردی

• اضطراب

• سرفه

• تعریق شدید

• هموپتزی

• سنکوپ

 

ترومبوز عروق عمقی دقیقا همراه با پیشرفت آمبولی ریه است . به طور معمول بیمار درد شدید ناگهانی همراه با گرم شدن موضع و متورم شدن آن را گزارش می کند که به طور ناگهانی در اندام های تحتانی ایجاد شده است ، تغییر رنگ پوست پری ورید اجوف فوقانی و درد که با بالا نگه داشتن پاها بهتر می شود.

وقتی PE به طور وسیع ایجاد می شود ، باعث تغییرات شدید همودینامیکی می شود که بستگی به درصد انسداد عروق پولمونار دارد. این به صورت انسداد جریان به عروق پولمونار می باشد که می تواند به تنگی نفس منجر شود و درد ناگهانی در ناحیه ی زیر جناغ ایجاد کند ، نبض سریع و ضعیف ، شوک ، سنکوپ و مرگ ناگهانی بوجود آورد. آمبولی های متعدد کوچک می تواند در آرتریول های انتهایی پولمونار ایجاد شود و باعث انفارکتوس های کوچک متعدد ریه شود. انفارکتوس ریه باعث ایسکمی و نکروز نواحی خاصی در ریه ها می شود. شکل بالینی بیماری شبیه به برونکوپنومونی و نارسایی قلبی می باشد، گاهی هم ممکن است علائم دیگری شبیه به سایر اختلالات قلبی-ریوی ایجاد شود.

بررسی و یافته های تشخیصی

مرگ ناشی از PE ظرف مدت یک ساعت بعد از شروع علائم به وجود می آید ، بنابراین تشخیص سریع در اولویت می باشد.  چون علائم از خفیف تا شدید متفاوت است ، تشخیص از طریق رد سایر اختلالات انجام می شود. روش های تشخیص شامل :

• رادیوگرافی قفسه سینه (CX-Ray)

• ECG

• بررسی های عروق محیطی

• بررسی گازهای خون شریانی

• اسکن تهویه-پرفیوژن (اسکن V/Q)

 

• رادیوگرافی قفسه سینه معمولا طبیعی است ولی ممکن است انفیلتراسیون ، آتلکتازی ، بالا رفتن دیافراگم در سمت مبتلا یا افیوژن پلور را نشان دهد. رادیوگرافی قفسه سینه در رد سایر علل ممکن بسیار کمک کننده است.

• الکتروگرام معمولا تاکیکاردی سینوسی ، کوتاه شدن فاصله ی PR و تغییرات غیراختصاصی موج T را نشان می دهد.

• بررسی های عروق محیطی شامل پلتیسموگرافی ایمپدانس ، اولتراسونوگرافی داپلر، یا ونوگرافی می باشند.

• بررسی گاز خون شریانی ممکن است هایپوکسمی و هایپوکاپنه (ناشی از تاکی پنه) را در بیمار نشان دهد؛ هرچند، در اغلب بیماران مبتلا به PE نتایج بررسی گازهای خون شریانی طبیعی است.

• اسکن تهویه - پرفیوژن ، یکی از دو آزمون انتخابی در بیمار مشکوک به PE است (همراه با آنژیوگرافی ریه). بخش پرفیوژن اسکن ممکن است نواحی بدون یا با کاهش جریان خون را نشان دهد و آزمون مفیدی در تشخیص PE است. اسکن تهویه معمولا موارد غیر طبیعی تهویه را مشخص می کند (تمامی قسمت های فوقانی، میانی و تحتانی). اسکن پرفیوژن طبیعی تشخیص PE را رد می کند. اگر عدم تعادل تهویه - پرفیوژن وجود دارد ، احتمال وجود PE زیاد است. اسکن تهویه - پرفیوژن کمترین تهاجم را دارد.

• نتایج بررسی ها تشخیص PE را رد یا تایید می کنند.

پیشگیری

برای افراد در معرض خطر ، مهمترین روش پیشگیری  PE، پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی می باشد . تمرینات فعال پاها جهت جلوگیری از استاز خون ، حرکت دادن هر چه سریع تر و استفاده از جورابهای کشی معمولا از روش های پیشگیری می باشند.

بیمارانی که بیش از 40 سال دارند ، کسانی که هموستاز کافی دارند و آنهایی که تحت عمل جراحی بزرگ شکمی یا قفسه سینه قرار گرفته اند ، ممکن است ، درمان با داروهای ضدانعقاد را دریافت کنند. جهت کاهش خطر ترومبوز ورید عمقی و PE بعد از عمل جراحی معمولا ، پیش از عمل جراحی به بیماران هپارین به مقدار کم می دهند. هپارین به صورت زیر جلدی 2 ساعت قبل از عمل داده شده و بعد از آن هر 8 تا 12 ساعت تا ترخیص بیمار ادامه می یابد. هپارین به مقدار کم باعث افزایش فعالیت آنتی ترومبین III می شود ، که مهمترین عامل فاکتور X انعقادی است. این درمان برای بیماران دارای فرآیند فعال ترومبوز یا بیماران تحت عمل جراحی ارتوپدی ، یا جراحی چشم یا مغز توصیه نمی شود . هپارین با وزن مولکولی کم (Enoxaparin) درمان انتخابی است . نیمه عمر طولانی داشته و گران است.

دستگاه پنوماتیک فشارنده (SCD) متناوب پاها ، در جلوگیری از ترومبوز آمبولی موثر است. کیسه دستگاه که به دور پا بسته می شود از هوا پر شده و به طور متناوب به پا (از ساق تا ران) فشار وارد می کند. به این ترتیب ، بازگشت خون وریدی افزایش می یابد. این وسیله را می توان از قبل از عمل تا حرکت کردن بیمار به کار برد. این روش بخصوص برای بیمارانی مفید است که نمی توانند از داروهای ضد انعقاد استفاده کنند. انواع مختلفی از این دستگاه در اختیار می باشد که تفاوت های جزیی در میزان فشار وارده به عضو در میان آنها مشاهده می شود. برخی تنها قسمتی از ساق را می فشارند و گروهی کل پا را تحت فشار قرار می دهند.

 

منبع: http://old.nurse-station.ir/news.php?extend.218